Wat is een circulaire economie?

Ons huidige economische systeem is lineair: we delven grondstoffen, verwerken deze tot een product en na gebruik gooien we het weg als afval.

Een circulaire economie is fundamenteel anders. Het basisprincipe is dat kringlopen gesloten worden, zo min mogelijk (primaire) grondstoffen worden gebruikt, grondstoffen hoogwaardig worden hergebruikt, grondstoffen zoveel mogelijk afkomstig zijn van natuurlijke en hernieuwbare bronnen en het ontstaan van afval en schadelijke emissies wordt beperkt.

Het sluiten van kringlopen betekent ook dat we niet langer vooral kijken naar sectoren maar naar ketens. Alle stakeholders in de keten zijn relevant om een kringloop te sluiten: de productontwerper en producent, verkoper, gebruiker, de inzamelaar en verwerker van het afval, reparateur, en de producent van hernieuwbare grondstoffen. Dat betekent dat stakeholders slimmer moeten gaan samenwerken en zich realiseren dat ze onderdeel zijn van een keten en niet enkel verantwoordelijk zijn voor de eigen sector of eigen schakeltje in de keten.

Transitie: een fundamentele systeemverandering

Een circulaire economie betekent een fundamentele en structurele systeemverandering van de manier waarop we produceren en consumeren: hoe we waarde creëren en behouden, hoe we ontwerpen en produceren, welke businessmodellen we gebruiken en hoe we arbeid en materialen waarderen. Ook vraagt het verandering van gedrag, van regelgeving en van het afbouwen van het lineaire systeem: in plaats van op groei zal de economie zich moeten richten  op de grenzen van het natuurlijke systeem.

Circulariteitsstrategieën en de R-ladder

Een aanzienlijk efficiëntere omgang met grondstoffen is te bereiken met verschillende circulariteitsstrategieën. Deze staan bekend als de R-strategieën. Bijvoorbeeld ‘refuse’ en ‘rethink’ (het afzien van producten of deze intensiever gebruiken door ze met anderen te delen) of ‘reuse’ (het hergebruiken van producten).

De verschillende R-strategieën zijn te combineren tot een circulariteitsladder (R-ladder; zie figuur). De vuistregel daarbij is: hoe hoger op de R-ladder (= hoe lager het getal in de figuur), hoe lager het grondstofgebruik en de milieudruk.

De R-strategieën boven aan de ladder (refuse en rethink, reduce) verminderen het totale grondstoffengebruik (narrowing the loop). De R-strategieën in het midden (reuse en remanufacturing, en repair) stellen de behoefte aan nieuwe grondstoffen uit (slowing the loop). Tot slot is recycling gericht op het sluiten van de kringloop van grondstoffen (closing the loop).

In de huidige situatie zijn circulaire acties en middelen nog vooral gericht op recycling. Om flinke stappen te zetten in het circulair maken van de economie, zijn ook circulariteitsstrategieën hoger op de R-ladder nodig. Dergelijke strategieën zijn vaak complexer dan recycling omdat dit vergen nieuwe circulaire businessmodellen, organisatie van deelplatformen en ander consumptiegedrag verdraagt, oftewel sociaal-economische en institutionele vernieuwingen.