De Rotterdamse Afrikaanderwijk: de sociale effecten van een circulaire markt

De Afrikaanderwijk is een wijk waar van oudsher veel werkloosheid en armoede voorkomt en waar veel nieuwkomers wonen. De in 2013 opgerichte Afrikaanderwijk Coöperatie is op veel manieren actief in de wijk: met een schoonmaakbedrijf, een hoveniersbedrijf, een cateringbedrijf, ruimte voor verhuur en een eigen cultuurprogramma. De coöperatie wil de wijk van binnenuit sterker maken, vertelt Annet van Otterloo, één van de initiatiefnemers: ‘De gemeente zou graag nieuwe bewoners aantrekken met een grotere portemonnee. In onze visie moet je er ook voor zorgen dat de bewoners die je al hebt kapitaalkrachtiger worden.’

Afval als kans

De Afrikaandermarkt is een grote markt met 180 kramen en 15.000 bezoekers, die twee keer per week gehouden wordt. ‘Het is een bijzondere plek, maar de markt geeft ook veel afval,’ vertelt Van Otterloo. Hier zag de coöperatie een kans. ‘We hebben de gemeente aangeboden om de afvalinzameling over te nemen. Als je dat door mensen uit de wijk laat doen, zorgt dat voor werkgelegenheid en meer betrokkenheid van bewoners bij de wijk.’

Ze begonnen in 2017 en sinds februari 2021 zamelen ze alles gescheiden in: papier en karton, plastic, hout, GFT-afval en restafval. Er staat een grondstoffenstation op de markt, waar het afval in wordt gescheiden. Dit levert twaalf wijkbewoners een betaalde baan op en een aantal jongeren heeft er een bijbaan uit.

‘De circulaire economie is er niet alleen voor hoogopgeleiden met een kantoorbaan.’

Financiële hoofdbrekens

Deze andere manier van werken leidt ook tot hoofdbrekens, vooral op financieel gebied. Zo wilde de coöperatie haar medewerkers een vast contract aanbieden, maar ze kregen van de gemeente geen meerjarige opdracht. Van Otterloo: ‘Wij zijn niet even een projectje aan het draaien. We willen structureel dingen veranderen.’ Ze zijn toen het gesprek met de gemeente aangegaan. ‘We zeiden: jullie moeten ons meer perspectief bieden.’ Inmiddels heeft de coöperatie een opdracht voor drie jaar. Nog steeds kwetsbaar, maar van Otterloo zegt dat de gemeente hun positie inmiddels beter begrijpt en dat geeft vertrouwen.

Het is iets wat Van Otterloo vaker merkt bij programma’s van gemeenten op het gebied van circulair. Er is vaak alleen geld voor communicatie, maar niet voor de uitvoering. ‘Gescheiden inzamelen kost gewoon meer tijd en geld dan alles op één hoop gooien. Iedereen is ervan overtuigd dat het moet, maar het geld ontbreekt.’ De Afrikaander Wijkcoöperatie krijgt 185.000 euro per jaar voor de afvalverwerking van de markt. Dat budget gebruikte de gemeente alleen voor het vegen en schoonmaken van het plein. ‘Maar wij doen daar ook de afvalscheiding mee. Dat is een hele uitdaging.’

Van Otterloo merkt ook dat de gemeente het nog moeilijk vindt om met een integrale blik te kijken: ‘Wij krijgen budget voor het schoonvegen van de markt, terwijl we ook rendement opleveren op het gebied van duurzaamheid en werkgelegenheid. Maar die afdelingen betalen niet mee.’

Circulaire economie is niet alleen voor hoogopgeleiden

Rotterdam heeft een circulaire ambitie, maar volgens Van Otterloo loopt de gemeente kansen mis: ‘Ze willen aan bewustwording werken. Bij ons komen 15.000 mensen per marktdag. Dat zijn niet de mensen die je bij de Eko Plaza treft, niet het soort mensen die je met een normale campagne makkelijk bereikt.’

De coöperatie zou een permanent recyclestation willen hebben, juist op een plek waar je dat niet verwacht. ‘De circulaire economie is er niet alleen voor hoogopgeleiden met een kantoorbaan.’ Het is volgens Van Otterloo een misverstand dat mensen in kwetsbare wijken het niet belangrijk zouden vinden om op een prettige manier te wonen en samen te leven. ‘Er spelen altijd urgentere zaken als je arm bent. Maar er is ook veel betrokkenheid. En ergernis over de aanname dat mensen met meer geld beter zouden zijn voor de wijk.’

Juist door in te zetten op circulair kun je volgens Van Otterloo in een wijk als deze verschil maken. ‘Als de Afrikaandermarkt straks de grootste circulaire markt van Nederland is, dan gaat het ook eens over iets anders dan armoede en drugs. We willen iets positiefs brengen naar de wijk.’